Kişilik kavramı bireyin kedine özgü olan ve başkalarından ayırt ettiren uyum özelliklerini içerir.Kişilik gelişimi ne zaman başlar? Doğumla hatta doğum öncesi ve erken çocukluk çağındaki tüm fiziksel ve ruhsal koşullardan etkilenir, biçimlenmeye başlar, olgunlaşma, öğrenme ve toplumsallaşma etkenleriyle gelişir, çocukluktayken bile kişilik özellikleri az çok ipucu verir ama kişilik yapısının yerleşmesi zamanla gerçekleşir. Kişilik belli durumlarda belli duyguları gösterebilme, engellenme ve çatışmalar karşısında yerleşmiş baş etme biçimleri savunmalar gösterebilme yetilerinin bir bileşimidir. Bu yetiler kişinin iç ve dış dünyaya uyum sağlamak için geliştirdiği duyuş, düşünüş,davranış örüntüleridir. Buradaki önemli nokta tüm bu örüntüler o kişiye has bir biçimde yaşantılanır.

Kişilik bozuklukları nasıl tanımlanır?

Psikiyatride tanısal tartışmaların en fazla yapıldığı alan kişilik bozukluklarıdır. Şimdiye kadar değindiğim ruhsal bozuklukların dışında kalan ve uzun süreli uyum bozuklukları gösteren kişiler toplumda sık sık karşımıza çıkar. Kişilik bozuklukları tanımındaki en büyük karışıklık ise, kişilik yapısı ile bozuklukların birbirine karıştırılmasıdır. Örneğin biraz şüpheci, herkese kolay güvenmeyen olayların arkasında bazı planlar olduğunu düşünen bir kişi paranoid özellikler gösteriyor olabilir ama bunun kişilik bozukluğu olabilmesi için bazı koşullar gereklidir: Öncelikle bu özelliklerin kişinin toplumsal uyumunda, düzenli bir iş tutabilmesinde, ilişkilerinde süreklilik sağlayabilmesinde sorunlara yol açması ve uzun süreden beri bu durumun devam ediyor olması gereklidir, kişinin ergenlik dönemiyle daha belirgin hale gelip uzun yıllar sürmesi de önemli bir ayrım noktasıdır. Kişilik bozukluğu olan kişilere özgü ortak bir özellik bu kişiler çevre ile çatışmalar yaşarlar ama kendilerini çevreye değil çevrenin kendisine uymasını beklerler, ya da uydurmaya çalışırlar ve bu durumlardan dolayı genellikle kendileri rahatsız değil, daha çok yakınları rahatsızdır. Tanısal ayrım zordur, çok yönlü bir değerlendirme ve uzmanlık gerektirir.
Kişilik bozukluklarına tek tek değinmeden önce tanı sınıflamasıyla genel olarak kaç tip kişilik bozukluğu olduğuna bir göz atalım.

Amerikan Psikiyatri Birliği’nin kişilik bozuklukları tanı sınıflaması:

A kümesi kişilik bozuklukları (Garip ya da egzantrik kişilik bozukluğu)
Paranoid kişilik bozuklukları
Şizoid kişilik bozuklukları
Şizotipal kişilik bozuklukları

B kümesi kişilik bozuklukları (Dramatik, çoşkusal kişilik bozuklukları )
Antisosyal kişilik bozuklukları
Borderline kişilik bozuklukları
Narsisistik kişilik bozuklukları
Histriyonik kişilik bozuklukları

C kümesi kişilik bozuklukları (Korkulu, bunaltıcı kişilik bozuklukları)
Çekingen kişilik bozuklukları
Bağımlı kişilik bozuklukları
Obsesif kompulsif kişilik bozuklukları
Diğer kişilik bozuklukları

A kümesi Kişilik Bozuklukları
Bu grup kişilik bozuklukları erkeklerde kadınlarda göre daha fazla görülür.

Paranoid Kişilik Bozuklukları

Paranoid kişilik bozukluğunun temel özelliği aşırı kuşkuculuk ve güvensizliktir. Genç erişkinlik döneminde başlayan; başkalarının davranışlarını kötü niyetli yorumlayan, yeterli temele dayanmadan başkalarının kendini sömürdüğünden kuşkulanan insanlardır. Arkadaşlarının, çalışma arkadaşlarının kendisine olan bağlılıklarıyla veya güvenilirliklerinde ilgili yersiz kuşkular içinde olurlar, sürekli kin beslerler, sıradan sözlerden aşağılanma, göz korkutma anlamı çıkarırlar, eşleri ya da cinsel partnerlerinden de şüphe duyarlar.

Ağır stres yükü altında saatler veya günlerle ifade edilen kısa psikotik ataklar geçirebilirler. İnsanlara güvenemedikleri için güvene dayalı ilişkilerde başarısızdırlar. Bu kişilik bozukluğunda belli başlı sorunlar kişinin mesleki ve evlilik ve diğer sosyal yaşamında ortaya çıkar.

Şizoid Kişilik Bozuklukları
Bu grupta yer alan kişiler yakın ilişki kurmak istemez, çok az etkinlikten hoşlanırlar,bir başkasıyla cinsel yakınlaşmaya çok az ilgi duyar,genelde tek başına olmayı yeğlerler, birinci derece akrabaları dışında arkadaşları, sırdaşları yoktur, duygusal olarak kopuktur, soğukturlar.

Şizotipal Kişilik Bozuklukları

Bu kişiler düşünce ve davranışlarıyla garip, olağandışı özellikler taşıyan, zor ilişki kuran, eksantrik kişilerdir . Garip büyüsel inanışları (telepati, altıncı duyu vs ) olan,alıngan, kuşkucu kişilerdir, konuşmaları çevresel, teğetsel müphem, aşırı metaforik kısaca anlaşılması güçtür, çok ayrıntıcı konuşurlar, garip değişik bir tip izlenimi bırakırlar, tanışmadıkları çevrede sıkılabilirler , ağır zorlanmalarda psikoza kayabilirler.

Bu kişilik bozukluklarının tedavisinde hastanın şikayetlerine yönelik ilaç tedavileri uygulanır. Hastanın kişilik özelliklerini farkındalığını arttıran terapi yöntemleri özellikle bilişsel psikoterapi faydalı olmaktadır. Ancak bu grubun psikoterapisinde ufak adımlarla ilerleyeceğini bilmek gereklidir. Ayrıca tanrısal ayrımın karışabilecekleri diğer rahatsızlıklardan ( şizofreni, bipolar bozukluk, paranoid bozukluk) iyi yapılması gereklidir.

B kümesi Kişilik Bozuklukları (Dramatik, çoşkusal kişilik bozuklukları)

Histriyonik kişilik bozukluğu

Daha çok kadın cinsiyette görülen bir kişilik bozukluğudur. Kişinin yaşadığı olayları ya da duygularını abartılı bir şekilde aktararak ilgi odağı haline gelme çabası bu rahatsızlığın en belirgin karakteristiğidir. Yalan öyküler anlatmaya eğilimlidirler.
Bu kişiler yüksek enerjili, duygularını aşırı ifade eden ve detaydan yoksun konuşma tarzları olan kişilerdir. Bir işe büyük bir çoşku ve heves ile başlasalar da çabuk sıkılırlar. Sevgi ve şefkat açlığı gösterirler. Dengeli ilişkiler kuramazlar. İlişkilerinde yüzeysellik ve yapaylık hakimdir. Dış görünüşlerine büyük önem verirler. Baştan çıkarıcı görünümleri vardır. Birden değişen yüzeysel duygu durumları gösterirler. Telkine yatkındırlar. Etraflarındaki insanların kolaylıkla etkisi altında kalırlar. Toplumda olumlu ve duygusal bir intiba bırakmaya çalışırlar. Tatmin duygusu ön plandadır. Oldukça kırılgandırlar. İlginin kendilerinden başka yöne kaymasından rahatsız olurlar. Başkalarıyla ilişkilerinde kimi zaman bağımlı davranabilirler.

Tedavisinde, psikoterapi yöntemleri; psikanalitik-psikodinamik yöntemler veya bilişsel terapi oldukça fayda göstermektedir. Grup terapileri de faydalıdır. Ek psikiyatrik bozukluklarda ilaç kullanımı gerekebilmektedir.

Antisosyal kişilik bozuklukları

En başta şunu belirtmek gerekir bir kişiye antisosyal kişilik bozukluğu demek için belirtilerin 15 yaşından beri var olması yani çocukluk çağında başlayıp kesintisiz şekilde devam etmesi gerekir ve o kişi 18 yaşına geldiyse böyle bir tanımlama yapılmaktadır. Bu kişilik bozukluğunun daha erken yaşlarda görülen formuna davranım bozukluğu denmektedir.Halk dilinde genellikle sosyopat ya da psikopat olarak da nitelendirilmektedir. Tüm kişilik bozukluklarında olduğu gibi çevreleriyle ilişkilerinin bozulması bu kişilik bozukluğunda da sık sık sorun olmaktadır. En temel örüntü başkalarının hakkını umursamamak ve çiğnemedir. Antisosyal kişilik bozukluğu başkalarına aldırış etmeme ve toplum kurallarına uymama ile ifade edilen sorumsuz ve agresif davranışlarla tanımlanır. Bu bozukluğu olan insanlar sıklıkla ciddi suçlar işler ve davranışları için pişmanlık duymazlar.
Tanısal görüşmeler esnasında kapsamlı değerlendirme önemlidir. Çocukluktan başlayan tipik deneyimler arasında sık sık yalan söyleme, evden kaçma, hırsızlık, yasa dışı aktiviteler , kendi zevki için başkalarını dolandırma, dürtüsellik, gelecek planı yapamamak, bir işte sebat edememek vardır. Sorumsuzluk yine önemli bir belirtidir.

Tedavi

Tedavi edilmesi en güç rahatsızlıklardan biridir. Antisosyal bireylerle birlikte yapılan kendine yardım grupları ile çalışmak kişinin kendine zarar verme davranışlarının ve dürtüsel davranışları kontrol etmeye yönelik genellikle fayda sağlar. Tedavi; bilişsel davranışçı terapi psikodinamik terapi, psikolojik eğitim, antipsikotik ve antidepresan ilaçları içerebilir.

Narsistik kişilik bozukluğu

Narsistik kişilik bozukluğu ise özellikle abartılı bir kendini beğenmişlik duygusu, kendisine sürekli hayranlık duyulması ihtiyacı, başkaları için empati eksikliği, başarılardan aşırı gurur duyma ve küçümseyen veya tepeden bakan tutumlarla karakterize bir kişilik bozukluğudur.

Bir kişinin narsist bir kişiliğe sahibi olduğunu belirlemek için aşağıda belirtilen semptom ve davranışlardan minimum beş tanesini göstermesi gerekmektedir;

• Kendi önemine dair sürekli böbürlenme
• Sonsuz güç, başarı, güzellik veya aşkla ilgili fanteziler kurma
• Özel biri olduğunu ve sadece kendi gibi bireylerce anlaşılabileceğini düşünme
• Diğer bireylerin hayranlık ve ilgisine muhtaç olma
• Diğer bireylerin duygularını sömürme ve onları manipüle etme
• Empatiden yoksunluk
• Diğer bireyleri kıskanma veya kendisinin kıskanıldığını sanma gerekmektedir
• Kibir ve diğer bireylere yüksekten bakan davranış veya tutumlar

Tedavi
Narsizm kişilik bozukluğu tedavisinde terapi görüşmeleri ana unsurdur. Birey bu evrede kendi düşünce ve davranışlarının farkında olmaya başlar. Danıştığınız uzman kaygı ve depresyon benzeri farklı problemleriniz mevcut ise antidepresan tedavisi de terapiye eklemeyi önerebilir. Uzman kişi antidepresanlar dışında duygu durum dengeleyen ve antipsikotik ilaçlar kullanılmasını da tavsiye edebilir.

Sınırda (Borderline) Kişilik Bozukluğu
Sınırda kişilik bozukluğu erken erişkinlikte başlayarak insan ilişkilerinde, benlik imgesinde, duygulanımda kararsızlık ve dürtüsellik olarak kendini gösteren yani davranışlarının sonuçlarını düşünmeden hareket ederek, duygu ve davranışlarının patlamalarını kontrol etmekte güçlük yaşayan kişilik örüntüsünü ifade etmektedir.

Borderline kişilik bozukluğundan muzdarip bir birey yoğun bir terk edilme veya istikrarsızlık korkusu içindedir ve yalnız kalmaya tahammül etmekte zorluk çekebilir. Bireyin gösterdiği yoğun öfke, dürtüsellik ve sık ruh hali değişimleri, kendisi sevgi dolu ve kalıcı ilişkiler kurmak istese dahi başkalarını çevresinden uzaklaştırabilir. Benlik duygusunda olumsuz değişimler, tekrarlayan intihar düşünceleri veya teşebbüsü, şüphecilik, kontrolsüz öfke ve saldırganlık, duygularda ani değişimler, boşlukta hissetme, güven sorunu, mantıksız para harcama, aşırı hızlı araba kullanma gibi dürtüsel hareketler borderline kişilik bozukluğu belirtileri arasında gösterilmektedir.

Tedavi
Tedavisi, hastanın durumu ve hastalığın düzeyine göre belirlenir. Diğer kişilik bozukluklarında olduğu gibi, tedavi uzun sürelidir. Genellikle haftada iki ya da daha fazla aralıklarla düzenlenen psikoterapi yapılandırılması faydalıdır. Diyalektik Davranışçı Terapi (DBT), Şema Odaklı Terapi, Kabul ve Kararlılık Terapisi (ACT), Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) ve Psikodinamik Terapi gibi çeşitli psikoterapilerin etkili olduğu görülmüştür.

C kümesi Kişilik Bozuklukları (Korkulu, Bunaltıcı Kişilik Bozuklukları)

Bağımlı kişilik bozuklukları

Erişkinliğin erken dönemlerinde başlayan , uysal, adeta başkalarının kuyruğu gibi olmaya ve insanların kendisini terk edeceği korkusuna neden olacak şekilde aşırı düzeyde başkalarının varlığına ihtiyaç duyma ile seyreden kişilik bozukluğu durumudur.Bağımlı kişilik bozukluğu, aşırı korku ve kaygı ile karakterizedir.

Bağımlı Kişilik Bozukluğu kriterleri:

• Başkalarından bol miktarda öğüt ve destek almazsa gündelik kararlarını vermekte güçlük çeker.
• Yaşamının çoğu önemli alanında sorumluluk almak için başkalarına gereksinir.
• Desteğini yitireceği ya da kabul görmeyeceği korkusuyla başkalarıyla aynı görüşü paylaşmadığını söylemekte zorluk çeker.
• Tasarıları başlatma ya da kendi başına iş yapma zorluğu vardır.
• Başkalarının bakım ve desteğini sağlamak için hoş olmayan şeyleri yapmayı isteyecek kadar aşırıya gider.
• Kendisine bakamayacağına ilişkin aşırı korku nedeniyle tek başına kaldığında kendisini rahatsız ya da çaresiz hisseder.
• Yakın bir ilişkisi sonlandığında bir bakım ve destek kaynağı olarak derhal başka bir ilişki arayışı içine girer.
• Kendi başının çaresine bakma durumunda bırakılacağı korkuları üzerine gerçekçi olmayan bir biçimde kafa yorar.

Tedavi
Öncelikle genellikle eşlik eden depresyon, madde bağımlılığı, anksiyete bozuklukları gibi klinik durumların tedavisi planlanmalıdır. Daha sonra altta yatan bağımlı kişilik özelliklerine yönelik psikoterapi planlanmalıdır. Bu kişiler bilişsel davranışçı yaklaşımlar, psikodinamik yaklaşımlardan fayda görürler.

Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluğu

Bu kişilik bozukluğu da diğerleri gibi ergenlik dönemlerinden itibaren belirginleşir. Esneklikten uzak, verimliliği düşüren düzenlilik, eksiksizlik, düşüncelerini, kişilerarası ilişkilerini kontrol altında tutmaya çalışan kişiler olarak bilinirler.

Bu kişiler yaptıkları işin asıl amacını gözden kaçıracak kadar ayrıntılara, kurallara, sıralamaya, düzenlemeye takılırlar, işin bitirilmesini güçleştirecek denli eksiksiz yapma uğraşısı, kendine özgü kurallar karşılanmadığı sürece o işi bitirmeme gibi durumlar yaşarlar.

Boş zaman etkinliklerini ve arkadaşlıklarını ihmal ederek işe üretmeye zaman ayırırlar. Aşırı doğrucu ve vicdanlıdırlar, erdem ve ahlak kurallarıyla ilgili taviz vermezler.

Özel bir değeri olmasa bile kullanılmayan eşyaları atmazlar, hem kendileri için hem de başkaları için elisıkı davranırlar, esnek değildirler.

Bu kişiler bir şey üzerinde kontrol sahibi olamama ihtimali varsa aşırı derecede kaygı yaşarlar ve bu nedenle bu tür durumlardan kaçınırlar. Kontrol sağlayamadıkları durumlarda ise öfkelenirler.

Tedavi

Genelde psikoterapi yöntemlerinden fayda görürler eşlik eden psikiyatrik tablolar, obsesif kompulsif bozukluk ya da depresyon, anksiyete bozuklukları vs. varsa ilaç tedavileri tedaviye eklenebilir.

Çekingen Kişilik Bozuklukları

Psikolojik bir rahatsızlık olup eleştirilmekten, onaylanmamaktan ve beğenilmemekten aşırı derecede korkan bireyleri ifade etmektedir.

İlk bakışta herkeste olması mümkün basit bir sıkıntı gibi görünse de bu kişilk bozukluğuna sahip bireylerde yaşanılan durum oldukça üst boyutlardadır. Öyle ki bu hastalar eleştirilmek ya da reddedilmek korkusuyla günlük hayatlarının parçası olabilecek birçok etkinliğe katılmazlar. Söz gelimi sosyal ilişki kurmaktan uzak durur ya da bir işe girmekten vazgeçerler.

Kendilerine bir şeyi layık görmezler, bunun yerine başkaları neyi layık görüyorsa onu kabul ederler. Daha bilgili veya daha özgüvenli olan kişileri kendilerinden üstün görürler. Kendisini toplumsal yönden beceriksiz, kişisel açıdan çekiciliği olmayan biri olarak ya da başkalarından aşağıda görürler.

Tedavi

Çekingen kişilik bozukluğunda davranış tedavileri, psikodinamik terapiler, kişilerarası terapi, grup terapisi, aile tedavisinin faydalı olduğu kanıtlanmıştır. İlaç tedavileri depresyon ve anksiyete bozukluğu gibi ek tanı varsa ek tanıya göre verilir. İlaç tedavisi terapi ile birlikte daha değerlidir.